(لا تقسرو اولادکم الا آدابکم ، فا نهم مخلوقون لزمان غیر زما نکم)

    فرزندان خود را با آینده نگری و برای زندگی در آینده آماده کنید.آنها فرزندان زما ن خود هستند، وباید متنا سب با زما ن حال، وبرای آینده مهارت های لازم وضروری را بیاموزند.

(ازفرمایشهای گهربار مولی الموحدین ، امیرالمومنین امام علی علیه السلا م)

– (ازشرح نهج البلاغه ،ابن ابی الحدید,صفحه۲۶۷،چاپ اسماعیلیان)

 
( العلم فی الصغر،کا لنقش فی الحجر ) 
یادگیری درکودکی چون نقش برسنگ ماندگار و کارآ و موثر است.

تعلیم وتربیت اسلامی _   استادشهیدمطهری.

   بررسی مختصر از عقاید و تجارب و نظریه های برخی پژوهشگران علوم روانشناسی تکوینی و تعلیم و تربیت ویژه سنین اولیه یادگیری و رشد(دوره قبل از دبستان و دوره دبستان):

   حساسترین و اثر بخشترین و درعین حا ل سا ده ترین وکم هزینه ترین دوران آموزش وپروش کودک،توجه به ۲دوره:۱- کوتا ه مدت (۹ما ه با رداری وپرورشهای اولیه و…).و۲- بلندمدت (۹سا ل ، سنین اولیه زندگی ومها رت جویی واستعدادپروری). تاحدودکلاس چهارم- پنجم ابتدایی از حساسیت خاصی برخوردار می با شد. هریک ازاین دوره ها خودشامل مراحل کوچکتری نیزهستند،که فرصتهای منحصر به فردی راجهت آموزش وپرورش صحیح وهدفمندکودکا ن تدارک ودراختیا ر والدین و مربیان قرارمیدهند. ازدست دادن این فرصتها جبران نا پذیر است.

    استاد سخن سعدی:

هرکه د رخرد یش ادب نکنند = د ر بزرگی فلاح از او برخا ست.
چوب تررا,چنا ن که خواهی ,پیچ = نشودخشک ,جزبه آتش راست

    استاد سخن سعدی :

      1- یادگیری علامتی : یا همان یادگیری شرطی, یا شرطی کلاسیک, یا شرطی پاولوفی, که حیوان ویا کودک خردسال به علامتی که با آن مواجه میشود, نوعی پاسخ را به نمایش گذاشته و دراثر تکرار, انرا کسب میکند. پاولوف گونه های مختلف این یادگیری را به تفصیل مورد مطالعه قرار داده است. این نوع یادگیری ها اصولا بازتابی و عاطفی هستند. مثل ترشح بزاق توسط سگ باشنیدن زنگ در آزمایشگاه معروف پاولوف میباشد. که صدای زنگ علامت رسیدن نوبت غذا برای سگ گرسنه است. و ترشح بزاق همان پاسخ شرطی شده سگ است.که بصورت عادت درآمده است.که اگر چندین بار بعد از زنگ و ترشح بزاق , غذا به سگ داده نشود, این عادت نیز ترک خواهد شد.

     2- یادگیری محرک-پاسخی : این نوع یادگیری همان یادگیری و تربیت حیوانات برای بازی در سیرک ها میباشد. ودر اثر تایید رفتاری با پاداش مورد توجه قرار می گیرد. یعنی رفتار خاص حیوان یا رفتار خاص کودک با رفتار یا کلام ویا عامل تقویت کننده دیگر , مورد توجه قرار گرفته و زمینه تکرار آنرا فراهم می کند. ( نظریه واتسون و اسکینر ).فرصت های استثنایی رابطه والدین( مخصوصا مادر با کودک در این دوران ). انتخاب رفتار و کنش ها و واکنش ها تایید یا رد برخی از رفتار توسط والدین, نقش تاثیر گذار و حیاتی دارد. (لطفا بازی های هدفدار ریاضی مورد توجه واقع شود.)

     3- یادگبری زنجیری : که به آن یادگیری مهارتی نیز میگویند. دراین نوع یادگیری , یادگیرنده ( حیوان یا کودک) دو یا چند حرکت ,و یا دو یا چندین مهارت عملی ساده را آموخته و آنها را در جهت ایجاد رفتاری پیچیده تر بهم متصل میسازد و به نمایش می گذارد (واتسون و ثرندایک). مثل یادگیری کودک در به ترتیب بستن دکمه های لباس ,که شامل چند حلقه یادگیری با نظم ودقت و الویت بکار بستن این مهارت ها.  ویا حرکات زنجیره ای پرنده ها در آزمایشگاه و حیوانات درسیرک و....(نونه هایی از این یادگیری ها در گالری فیلم ).  ( لطفا  کتاب بازی های هدفدار ریاضی و آموزش ریاضیات قبل از دبستان نیز مورد بررسی قرار بگیرد.)

     4- یادگیری کلامی: یادگیری کلامی نوعی یادگیری زنجیری محسوب میشود که دراین نوع یادگیری کلمات (واحدهای زبان و گفتن و بیان کردن) مورد توجه می باشد. مثل: این توپ یا تصویر آن موجب نامیدن نام آن( توپ) میشود. ویا آنگاه توپ رنگی(قرمز) باشد,فراکیر توپ قرمز , ویادگیری زنجیری کامل تر , توپ قرمز بزرگ تو . ویا ترجمه واژه ها از زبانی به زبان دیگر, ویا توانایی استفاده از کلمه ها و بیان و تعریف واقعه ای که در اطراف کودک اتفاق افتاده است. (لطفا دو کتاب معرفی شده را محک بزنید. که بر پرسشگری اهمیت داده شود و کودک را به تفکر و پاسخگویی ترغیب نماید.)

     5- یادگیری تمیز چند جانبه: دراین نوع یادگیری, یادگیرنده باید پاسخ های متفاوتی برای محرک هایی که ممکن است موجب اشتباه فرد بشود, بیاموزد. مثل انتخاب صحیح واژه های معادل در ترجمه متنی از زبان فارسی به زبان انگلیسی بدرستی انجام شود. دی چکو 1968 میگوید وقتی جوانان کشوری قادرند کلیه مدلهای جدید اتومبیل هایی که در یک سال در آن کشور مورد استفاده قرار گرفته است را از دیگر اتومبیلها تمیز دهند , قادر به تمیز چند جانبه هستند.(درک واقعیت)  این فرصت یادگیری با امکانات و وسایل موجود در یک منزل جهت استفاده اعضای خانواده (وسایل منزل ,وسایل آشپزخانه , وسایل حمام و... , وسایل شخصی خودش و... فرصت قابل توجه خواهد بود. (لطفا بازیها و فعالیتهای هدفدار ریاضی را آزمایش کنید. و...)

     6- یادگیری مفهوم  : در یادگیری مفهوم, رفتار دانش آموزان فقط تحت کنترل محرکات فیزیکی و ملموس قرار ندارد, بلکه توانایی درک خصوصیات انتزاعی یک محرک را از قبیل رنگ , شکل, اندازه, وضع و موقعیت و... که کنترل کننده رفتارو افکار یادگیرنده نیز هستند (ورود به دوران تفکر انتزاعی ), که باروش فعال وهمراه با تجربه و استفاده عملی , در زندگی روزمره, دارای آثار قابل توجهی می باشد. مفهوم عبارتست از یک طبقه از محرکاتی که دارای وجوه یا ویژگی های مشترکی باشند. مثل واژه صندلی که بیانگر کلیه صفات و خصوصیات انتزاعی ,ازقبیل شکل, خاصیت, کاربرد و ماهیت و...می باشد, که در کلیهء نمونه های صندلی اشتراک دارند.و نه یک صندلی بخصوص . ( لطفا برای موفقیت دراین زمینه, بازی های هدفدار ریاضی آنهم با مهره های تدریس مورد استفاده قرار بگیرد.)

     7- یادگیری اصل : یادگیری اصل یا یادگیری قانون , قانون بکار گیری و استفاده از چند یا چندین مفهوم باهم ونتیجه گیری صحیح ازآنها میباشد . هر اصل از اجماع دو یا چندین مفهوم که بیان کننده مطلبی کلی هستند, تشکیل میشود. مثلا برای اصل عمل جمع ریاضی 2+3=5 , این اصل بیان کننده رابطه بین 2 و 3 (یا اجتماع دو مجموعه جدا ازهم 2 عضوی و 3 عضوی میباشد) که مجموعه جدید 5 عضوی را به نمایش میگذارد. بدهی است که برای آموختن این اصل ها , ابتدا نیاز به آموزش مفاهیم مربوطه هستیم. (لطفا دو کتاب فعالیتها و تجربه های پرانگیزه دوران قبل ااز دبستان , که در کلاسهای اول و دوم نیز نقش با ارزشی دارند, توجه بفرمایید.) 

     8- حل مساله : دراین مرحله یادگیرنده  با استفاده از مفاهیم واصول و رابطه های آنها و همچنین سایر اطلاعاتی که بکمک بازی های هدفمند آموخته شده است, به حل مساله یا هر مشکلی که ضمن بازی و تجربه پیش می آید, می پردازد. و  از حل هر مساله یا مشکل, اطلاعات تازه ای بر اطلاعات دانش آموز افزوده میشود.که برای حل مسایل درآینده مورد استفاده قرارمیگیرد. به عقیده گانیایی آنچه که یادگرفته میشود, یا اصل سطح عالی خواهد بود که از اجتماع چندین اصل جزیی یا کوچکتر تشکیل یافته است. بدین خاطر است که حل مساله معمولا به آن فعالیت ذهنی که تفکر نام دارد, نیازمند میباشد. مثلا خانمی که با ملاحظات صرفه جویی , در خریداری اجناس مورد نیاز منزل خود , به انتخاب اجناس می پردازد,به حل مساله خود اقدام کرده است. باید توجه شود که بدون دسترسی به اطلاعات مورد نیاز , حل مساله ممکن نخواهد بود. (تاکید میشود برای موفقیت درآموزش تفکر صحیح در دوران دبستان و بویژه دوران قبل از دبستان به دو کتاب معرفی شده توجه بفرمایید.)

     لازم به تاکید و تذکر است, توجه به دو بخش مفاهیم و اصول که مهمترین و اساسی ترین مطالب آموزشی از دوران قبل از دبستان تا دوره های دانشگاهی هستند, و سهم عمدهء مواد درسی محسوب می شوند, مورد توجه خاص قراربگیرد. آشنایی باکیفیت و تاثیرگذاری و همچنین مراحل تدریس و یادگیری مطلوب و کامل این مفاهیم و اصول , کمک مؤثری در کلاسداری و مدیریت ذهن ها از سوی مربی , وهمچنین در یادگیری کامل(همراهی علم و عمل و عشق) فراگیران و نوآموزان, نقش قابل توجهی دارد.

    یکی از روشهای مهم سازش و سازگاری موفق افراد با محیط زندگی(محیط های زندگی طبیعی , و ابداعی وهنرهای سازنده انسان , وهمچنین محیط مجازی و...) و تسلط بر آنها, جای دادن اشیاء و پدیده هادر یک مقوله و پاسخ دادن به آن مقوله ها به عنوان پدیده ای واحد است. این گونه یادگیری ها که کودکان و نوآموزان را قادر میسازد تا به گروهی از اشیاء و پدیده ها و مفاهیم به عنوان محرکی واحد پاسخ گوید , یادگیری مفهوم نام گرفته است.(ریاضیات جدید: مجموعه , زیرمجموعه, اشتراک , اجتماع , و ...  , در انواع بازیهای هدفمند با مهره های تدریس , در کتاب بازی های هدفدار ریاضی به شیوه فردی (هرفرد به تنهایی مسئول اجرای فعالیت های آموزشی و توانایی قبول مسئولیت) , یا بازی بصورت تیمی(چند نفر باهم) , یا بازی و تجربه مفاهیم به شیوه جمعی( همراه با کلیه دانش آموزان یک, یا حتی دانش آموزان دو کلاس با هم . = تعامل و همفکری و همکاری و مشاوره و همدلی بین افراد و...)

    مفهوم : مفهوم عبارتست ازیک طبقه یا یک مجموعه از محرک ها , که دارای وجوه مشترک هستند, میباشند.این محرک ها ممکن است اشیاء باشند, یا وقایع, و اشخاص, مثل: میز, کتاب, دانش آموزان زرنگ کلاس, وسایل منزل, وسایل آشپزخانه, وسایل چینی ... , البته باید توجه داشت که, برخی از محرک ها مفهوم نیستند, مثل میز نهارخوری خانه آقارضا, یا کتاب شاهنامه حکیم فردوسی, یا اتومبیل سواری من, و... , وعلت مفهوم نبودن آنها , این است که, این موارد, محرک های ویژه یا خاص محسوب میشوند.یعنی به محرک های استثنایی اشاره میکنند, یعنی بر طبقه یا مجموعه ای از محرک های خاص  و ویژه دلالت دارند.

     صفت: صفت خصیصهء بارز یک مغهوم است. و هر مفهوم دارای خصیصه ( یا خصایص ) جداگانه ای است , مثل: دایره( یک صفت, شکل) ,دایرهء آبی (مفهوم با دو صفت  یا دو خصیصه, شکل و رنگ), دایرهء آبیء بزرگ(مفهوم با سه خصیصه, شکل, رنگ, اندازه) , که با افزایش تعداد صفت های یک مفهوم , بردشواری آموزش و پرورش افزوده میشود.( مثل مفاهیم مجموعه و زیرمجموعه و.... . یک مجموعه ممکن است دارای زیر مجموعه های گوناگون و متفاوتی باشد. مثل مجموعه جانوران و... )

     مفاهیم از نظر گانیایی به دو بخش مفاهیم محسوس و مفاهیم انتزایی (غیر محسوس) تقسیم میشود.

     مفاهیم محسوس: شامل اشیاء واقعی در کیفیتهای قابل مشاهده هستند مثل, میز,صندلی, سماور, بشقاب, سگ, گربه, ..., درخت, درخت میوه, ... , گلدان, گلدان ... , و.... , به اضافه خصیصه آنها, مثل رنگ , شکل, اندازه, وزن, و.. ,و اگر خوردنی باشد,مزه و خاصیت و.... نیز اضافه میشود.

      مفاهیم انتزاعی: مفاهیم انتزاعی که به روابط بین پدیده ها و اشیاء و مفاهیم دلالت دارند. مثل مفاهیم فیزیکی(درجه حرات و...), مفاهیم دستور زبانی (فاعل و مفعول و...), و مفاهیم بنیادی ریاضی( مفاهیم عدد, چهار عمل اصلی و رابطه بین انها به تفکیک, جذر و توان و... ).

     اصل : بیان رابطهء بین دو یا چند مفهوم , اصل نامید میشود. اصل گاهی قانون و یا تعمیم نیزنامیده میشود. مثل :

       1- شش به اضافهء چهار برابر است با ده .

       2- انسان ها برابر آفریده شده اند.

       3- فلزات در اثرحرارت منبسط میشوند.

       4- یادگیری حاصل, تجربه و تمرین های تقویت شده میباشد.

    تاکید می شود, اصول( اصلها) ازتجمع مفاهیم بوجود می آیند.نه از جمع چند اسم خاص , مثل : 

     - محمود ناهید را دوست دارد.  

     - سیروس مدعی است که او کوشاترین دانش آموز کلاس است .

     - باغ های میوه .  

     - دروازه های آهنین .

   و علت آن این است که از مجموع چند مفهوم ساخته نشده است. یادگیری و درک صحیح این مفاهیم ساده نخواهد بود, مگر با امکانات لازمه به کارگرفتن مغزهای نوآموزان, یعنی همان بازی ها و تجربه های هدفمند و برنامه ریزی شده ,که یادگیرنده را جسما و فکرا به فعالیت وادار نماید و فرصت تفکر را به همراهی تجربه و تکرار برای آنها فراهم نماید.

  

     ژان پیاژه (1960) ; انسا ن برای رسیدن به خود کفایی، به طولانی ترین دوره ی رشد و یادگیری نیاز دارد. ( حدود 18سال ). تحقیقات منظم و پی گیری بر روی طرز تفکر و رشدقوای ذهنی کودکان فرانسوی وسویسی انجام داده است. تا دامنه های مختلف یادگیری و رشد و تکامل قوای ذهنی انسان را در زمینه های زبان و تفکر, علیت و رابطه علت و معلول, سرعت, حرکت, قضاوت و استدلال, بازی و تقلید, و... را مورد بررسی و تحقیق قرار داده است . نمونه کارها و پرسشها ونتایج و پیشنهادات خود را منتشر کرده است.

     یادآوری میشود, که برای تدریس و آموزش نوآموزان نوپا, و مدیریت ذهن های سفید و خالی از مهارت ها, علاوه بر آمادگی های مربی, لازم است آمادگی های نوآموز برای ورود به یادگیری مهارت, یا توانمندی, یا مطلب تازه و جدید با دقت سنجیده شود, و یا با تعیین رفتار ورودیلازمه نوآموزان برای موفقیت در یادگیری جدید اقدام شود.تا در صورت ناکافی بودن رفتارها و توانمندیهای اولیه وضروری(آمادگی) به جبران آنها با دقت بکوشد. بدین منظور معروفترین تئوری که معتقد است, مسایل و واقعیتهای زندگی در خترج از ذهن بشر وجود دارد. بنا براین نظریه, واقعیتی خارج از ذهنئانسان وجود دارد,کهاز فرایند دانستنی های ما, بطور کامل مستقل است. با توجه به این نظریه (ال گانیه) می توان ذهن انسان (یا کودک) را به یک دوربین عکاسی تشبیه کرد. که مانند یک دوربین عکاسی, از واقعیت های محیط اطراف ( اعم از طبیعی,  مصنوعی , ومجازی و قوانین هر یک از آنها) خودعکس برداری میکندو این تصویرها در ذهن انباشته میشود.

     براساس این تئوری, تفاوت بین کودکان و بزرگسالان در این است , که بزرگسالانخیلی بیشتر از کودکان در ذهن خود تصویرهایی از واقعیتدهای محیط ( شاید تجربه های بیشتر) دارند.تفاوت بین افراد از نظر هوش نیز با تفاوتبین کیفیت این دوربین ها(ذهن ها)برای عکاسی توصیف میشود. یعنی افراد باهوش دارای دوربین(ذهن)سریع تر و دقیق تر هستند, درحالی که افراد کم هوش دارای دوربین کندتر و غیردقیق می باشند. 

     پیاژه تئوری دیگری از فرایند فهمیدن و دانستن و دانایی آدمی مطرح میکند. پیاژه منکر وجود دنیای خارج از ذهن انسان نیست, و قبول دارد که, ذهن انسان تحت تاثیر واقیعت های خارج از ذهن خود قرار دارد. ولی معتقداست, آنچه که در ذهن ما(دوربین عکاسی ما)از واقعیت موجود است ,حتما برگردان دقیق واقعیت نیست. برطبق نظریه پیاژه, کودکان واقعیت ها را ازطریق تجربه های شخصی خود, ضمن تعامل با محیط تشخیص میدهند. درست همانطور که یک نقاش واقعیت را آنطور که می بیند, بر روی صفحه تصویر می کند. یک نقاشی هرگز نسخه برگردان واقعیت نیست. یک تابلو نقاشی همیشه, محصول بی نظیری میباشد, که فرد نقاش در نتیجهء مقابله با واقعیت یا واقعیت هایی به وجود آورده است. به همین طریق, آنچه را که کودک واقعیت هستی می داند, با خود واقعیت یکی نیست, بلکه برداشتی است که کودک با توجه به توانمندی های خود, از واقعیت کسب و درک کرده است.

      به نظر پیاژه, ما هرگز نمی توانیم واقعیت را آنطور که هست, بشناسیم, بلکه نوعی بازسازی است که ذهن از آن واقیعت انجام داده است, می شناسیم.پیاژه معتقد است, واقعیت نوعی بازسازی از محیط است که هرگز نسخه برگردان آن نیست. لذا پیاژه بین کودک و بزرگسال, از نظر دانش اندوزی و شناخت محیط و توانایی درک واقعیت ها , تفاوت های اساسی و کیفی قائل است. لذا سفارش میکند, کودک در جریان تعامل با محیط (و قوانین حاکم بر آن) و یادگیری و رشد خود, واقعیت ها را برای خود بازسازی می کند, و به تدریج وبا تکرار این بازسازی های کودکانه , به بازسازی بزرگسالان نزدیک ونزدیک تر می شود.  

      آنگاه که سازمان آموزش و پرورش, یا مربی( جهت مدیریت ذهن های نوآموزان)  برنامه ریزی و تدوین هدف های آموزشی را براساس این نظریه , که ذهن را یک دوربین عکاسی فرض میکند و آن را تصویرگر واقعیت ها می داند, نتیجه این می شود ,که اگر کودک یک کلمه بیاموزد و به زبان آورد, بیانگر آنست که, واقعیتی را که آن کلمه معرفی میکند, را به درستی فهمیده است. واین برداشت امروز خطا است, و موجب اختلال در یادگیری محسوب میشود. چون برطبق نظریهء پیاژه کودک باید مفهوم چیزی را, یا مفاهیم گوناگون جاری در محیط را ( عددنویسی و مبناء آن, فضا, هندسه, حرکت, سرعت, زمان, تغییر, علیت, منطق, و اعتقاد کودک در مورد محیط اطراف و دنیا و...) بیاموزد, تا بتواند بعدها کلمه ای را که معرف آن مفهوم یا واقعیت است را یاد بگیرد, واز آن در مکالمه استفاده نماید. برای این اساس پیاژه تاکیدمی کند, که کودکان در امر یادگیری باید خودشان فعال باشند, و هرچه بیشتر فرصت تجربه داشته باشند, تا فرصت های متناسب بازسازی های دقیق و عمیق از واقعیت ها و مفاهیم مشک گشا در تعامل با  محیط را کسب  کنند, و مفاهیم ذهنی نوآموزان به واقعیت ها نزدیک تر, و خطاها بتدریج بی رنگتر گردد. 

     در نظر پیاژه تعامل بین اورگانیسم و محیطی که کودک در آن زندگی می کند, نقش مهمی ایفا میکند. آنگاه که کودک می آموزد با محیط زندگی خود بطور مؤثر مقابله کند, در واقع کودک به سازگاری با محیط می پردازد. و لذا سازگاری با محیط, مستلزم تعامل بین فرد و محیط است. فرایند سازگاری به دو صورت جذب و تطابق عملی میشود. انسان اصولا در هر سن و شرایطی به جذب محیط, براساس مهارت ها و توانمندی ها و فعالیتهای خود, و یا به تطابق با محیط, از طریق ایجاد تغییر در رفتار و فعالیت ها و بازسازی مهارت ها و توانمندی های خود , آنهم با توجه به خواسته ها و یا واقعیت های محیط , می پردازد. جذب و تطابق مکمل یکدیگرند, و راهکار ایجاد رابطه متناسب بین ارگانیسم و محیط به حساب می آید. بطور خلاصه می توان گفت که : جذب عبارتست از مورد استفاده قرار دادنساخت ها و توانمندی های فعلی ذهن جهت حل مشکل, و تطابق یعنی احساس ناتوانی در حل مشکل و ایجاد تغییر در این ساخت ذهنی در جهت کسب توانمندی های جدید و لازمهء حل آن مشکل پیش آمده می باشد.

   لازم به تاکید است که,منظور از جذب :(به نمایش گذاشتن مهارتها و توانمندیها ی کودک),کوششی است که فرد در تغییر دنیای بیرون در جهت سازگاری بادنیای درون خود انجام میدهد(کودک مشکل یا نیاز پیش آمده را باتوانمندی هاو مهارتهای خود حل میکند ).و منظور از تطابق:( نوسازی توانمندیها و مهارتهای کودک ) , کوششی است که کودک در تغییردنیای درون خود, مهارتها و کمبود های خود را در جهت سازگاری وتطبیق وهماهنگی با دنیای برون ,یا همان فضای هندسی وشرایط محیطی انجام میدهد.( یعنی کار وکوشش وتمرین درجهت کسب مهارتهای لازم وافزایش توانمندیها برای رفع نیازمندی ها ویا حل مشکل جدید پیش آمده خود کسب نماید.). قطعا شرایط مکانی (قاره و کشور)و محیطی (نژاد و شهر و امکانات محیط.)و... همچنین شرایط زمانی و... و آثار مثبت ومنفی آنها که بعضا غیرقابل اغماض هستند, به تفاوتهای فردی نوجوانان دامن میزنند.و تاثیر چشمگیری خواهد داشت.

       مراحل رشد قوای ذهنی پیاژه : مهمترین بخش نظریه پیاژه توجه به مراحل مختلف رشد عقلانی کودک میباشد. که طی 4 مرحله پیوسته بهم بشرح زیر صورت می پذیرد :

    1- مرحله حسی-حرکتی (0-2 سالگی); آغاز زندگی غریزی , گرسنگی, درد, تشنگی, واکنش گریه و... تا شرطی شدن ساده و اولیه , و بعدها آموزش مهارتها براساس شرطی فعال و..., . به نظر پیاژه کودک قبل از یادگیری زبان, بعلت ناتوانی از ترجمه وقایع دنیای خارج از طریق زبان , فعالیت های ذهنی او به اعمال حسی-حرکتی محدود می شود. یعنی دنیای کودک در این مرحله محدود است به واقعیات موجود در اطراف کودک, که در ابتدای این دوره , چیزی برای کودک موجودیت دارد که قابل مشاهده, استماع, لمس کردن, چشیدن, یا بوئیدن وحس کردن باشد.در این دوره آغازین وقتی شیء از حوزه حواس کودک بیرون می رود, دیگر آن شیء یا اشیاء برای کودک وجود خارجی ندارد. ولی بعداز مدت کوتاهی که کودک مفهوم شیء را فهمیدن , یعنی اشیاء برای کودک دارای موجودیت و هویت و معنی و مفهوم شدند, حتی اگراز محفوظه حواس او خارج و دور شوند, هنوز در ذهن کودک وجود دارند, اگر چه در مقابل چشم نیستند.( حتی مادر).

    2- مرحله تفکر پیش عملکردی (2-5یا6 سالگی): دوران خود محوری و سطحی نگری, که با واقع بینی فاصله دارد ,و مسیری با بازی وآزمایش وخطا, برای ورود به دوره واقع بینی میباشد.( دوران قبل از دبستان). اتفاق مهمی که در این دوره می افتد, زبان آموزی کودک است, که کنش سمبولیک یا تفکر میباشد. با توجه به این موفقیت دراین مرحله, هنوز کودک به مفهوم ابقاء کمیت دست نیافته است. مثلا اگر مایع درون یک ظرفی را , به ظرفی دیگر, و با شکلی متفاوت ظرف اول ریخته شود, کودک تصور می کند که مقدار آن مایع تغییر یافته (کم یا زیاد شده) است. واین قضاوت براساس شکل های ظاهری آن ظرف ها حاصل شده است. ورود به درک مفاهیم ابقاء کمیت و برگشت پذیری در توان فکری کودک, کلید درک مفاهیم مهم دیگری در مسیر یادگیری و رشد محسوب می شود.( بازی مقابله یک به یک: یا هر عضو از مجموعه اول, برای فقط یک عضو از مجموعه دوم انتخاب و اجرا شود و در پایان به نتیجه بازی توجه شود. تکرار این نوع بازی هاو سر گرمی ها, بسیار تاثیرگذار خواهد بود.)

     بازی ها و فعالیت های کودک که در مرحله قبل(حسی-حرکتی) فقط جنبه تمرین و تکرار داشتند, در این مرحله جنبه رمزی پیدا می کنند. دراین مرحله کودکان بتدریج می توانند اشیاء را در گروه های ساده (وسیله بازی, همشکل ها, هم رنگ ها, و...) طبقه بندی کنند. ودر جهت طبقه بندی اشیاء برحسب خصوصیات معینی , آمادگی لازم را کسب نمایند. صفت دیگر کودکان در این دوره خودمحوری, و خودمداری است.یعنی هر کودک دراین مرحله برتصورات شخصی(ساخت ذهنی) خودتاکید و باور دارد. و تصورات دیگران( همبازی ها و...)مورد قبول آنها نیست. ( تاکید بر برنامه ریزی بازی ها وتجربه ها,و تکرار به فرصت های آزمایش و احیانا خطا, و استفاده از فرصت های مناسب بازسازی و بازنگری به دانسته ها و مهارت های خود ونزدیک شدن به همراهی و همفکری با دیگران. تا در ضمن فرصتی فراهم شود که کودک یک بازی یا یک موقعیت و مکان را از زوایای مختلف مورد بررسی و شناخت قرار دهد, و کمبودها و ناتوانایی های خود را  دقیق تر شناسایی و بازسازی نماید.)

   3- مرحله تفکر عملکردی (5-12 سالگی); دروان آموزش ابتدایی, دوره ورود تدریجی به واقع بینی و تلاش به تفکر و درست اندیشی بر اساس تجربه ها , و برخورد فیزیکی با واقعه های زندگی و تجزیه وتحلیل و دست آوردهای جسمی و ذهنی خودش , پرسشگری و تیزبینی و کاوشگری و.... این دوران, دوران درک دقیق و صحیح, مفاهیم از قبیل ,عدد, ابقاء کمیت و برگشت پذریر, طول یا فاصله, حجم, وزن, گنجایش, وسایر مفاهیم مورد نیاز تعامل با محیط وموفقیت در شناخت و گزارش آن. پیاژه تاکید دارد, هرچه بیشتر آزمایش کنیم, به این حقیقت نزدیک میشویم, که کودکان از درک صحیح اصل ابقاءطول راتا حدود 7 سالگی بدست نمی آورند. با این حال ,در این دوره(تا 12 سالگی) تفکر تا آنجا که به اشیاءمحسوس و واقعی مربوط می شود,و کودک فرصت تعامل, بازی و تجربه با آن را دارد, صورت میگیرد. در این مرحله مسئله ابقاءکمیت وبرگشت پذیریدر کلیه واحدهای اندازه گیری در تفکر ,که نشان می دهدمقدار اصلی( کمیت), علی رقم اشکال و نوع چیدن و..( شکل هلی ظاهری متفاوت) که بخود میگیرد بی تغییر باقی می ماند.,کاملا حل شده است. یعنی کودک دراین دوره درک میکند که برای هر عملی, یک عمل عکس آن وجود دارد, که آن عمل را باطل میکند.دراین دوره مفهوم این همانی نیز برای کودک قابل فهم ودرک است (مگر ما کوتاهی کنیم) این همانی بدین معنی است که, برای هر عملی, یک عمل دیگری وجود دارد که معادل همان عمل محسوب میشود, مثلا درعمل 2+4=6 و  6-4=2 موضوع برگشت پذیریی  اعمال اصلی ,مطرح میشود. عامل این همانی در عمل جمع (هر عدد باضافه صفر میشود خودش) و در عمل ضرب(هر عدد ضربدر یک میشود خودش). اصولا این دو موضوع بازگشت پذیری و این همانی در مفهوم بقاءکمیت حائز اهمیت فراران است. در دوره تفکر عملکردی کودکان توانایی طبقه بندی کردن اشیاء و وسایل بازی که دارای نظم و ویژگیهای خاصی میباشند را می تواند , به ترتیب اندازه, شکل, رنگ, و... طبقه بندی ویا به ردیف نمایش دهد. (مفاهیم مجموعه, زیرمجموعه, اشتراک و اجتماع و...  بازی با مهره های منطقی , که تقویت کننده قوای ذهنی و تفکر وتعقل, و تسریع کننده زمینه ورود به دوران تفکر انتزاعی میباشد, نقش مهم و سازنده ای ایفا خواهد کرد.). 

   4- مرحله تفکر انتزاعی ( از 10تا 18 سالگی ) :و..., توانایی تفکرات انتزاعی و صوری, تعقل _تخیل و آینده نگری ,استدلال قیاسی و تبین مفاهیم (تفکر فرضی-قیاسی),دلالت به مرحله رشد شناختی یا تفکر واقع بینانه, نوجوان دارد. اگر کودک ونوجوان ,این دوره های مهم تحول شناختی را بخوبی و با فرصت گذرانده باشد, قاعدتا درسنین 17 تا 20 سالگی به بلوغ فکری می رسند. 

     نظریه پیاژه به این سؤال که کودک چگونه توانایی سازگاری با محیط را کسب میکند؟ میگوید; کودک ازطریق تعامل بامحیط (کنش و واکنش بین اورگانیسم و محیط یا تعامل بین هوش سیال(درآغاز) وبا توجه به حیطه های یادگیری ورشد (علم - عمل - عشق ) درمحیط ,آنهم با همراهی عمل - بازی - تجربه آغاز ومراحل یادگیری و رشد را طی 4 دوره طی میکند.) یعنی آنچه که در خانواده ,محیط زندگی وشرایط زمانی و شرایط مکانی و واقعه ها و شرایط ذهنی و توانمندی های کسب شده خود و ... , کودک به ناچار با آن مواجه میشود,که بصورت جذب و تطابق تداوم دارد انجام میشود, تا با محیط زندگی به سازگاری می پردازد. 

      ( لطفا برای موفقیت درامر مدیریت ذهن های نیازمند یادگیری و رشد, آنهم در زمینه تفکر و تعقل کتاب آموزش ریاضیات قبل از دبستان , به ویژه بازی با مهره های منطقی که تا کلاس دوم ابتدایی نقش سازنده و تاثیر گذاری دارد, مورد توجه قرار گیرد.)

  

چه خوش گفت پیغمبر راستگوی = ز گهواره تا گور دانش بجوی

     تاکید برمهارتهای لازم وضروی نونهالان (فرزندان) برای زندگی با نشاط و پرامید ولذت بخش , بشیوه های فردی (تنهایی=امتیاز فردی),تیمی (2, 3 یاچند نفره=امتیاز تیمی) و جمعی (بچه های یک کلاس باهم - حتی باهم بودن فراگیران 2 کلاس=امتیازجمعی) , از خانواده ,فامیل , مدرسه و... الی جامعه , البته ازسنین اولیه , بصورت بازیهای متنوع تا زمانیکه بازی ها اهمیت کار پیدا کنند, و تبدیل به کار هدفمند شود, و بتدریج به مهارتهای ضروری زندگی , آنهم متکی بر قانون و قانونمداری  در خانواده و اجتماع `پای بتد باشد.

خشت اول چون نهد معمار کج = تا ثریا میرود دیوار کج

      رشد ذهنی,جسمی, عاطفی, اجتماعی و شخصیتی کودکان,و مهارت آموزی آنها در 6 سال اول زندگی, دوره حساس آموزش قبل از دبستان ) از حساسیت ویژه ای برخورداراست. و آثار متاسفانه منفی آن, کلیه تلاش های مربیان را تحت تاثیر قرار میدهد. نمونه قابل یررسی , مطالعه زندگی دو خواهر ( آمالا و کامالا ) که درحدود 90 سال پیش, ودر سنین اولیه توسط گرگ ها در جنگلهای  میدناپور هندوستان تربیت شده و در زمانیکه خواهر کوچک تقریبا 3 ساله وخواهر دیگر تقربیا 6,7 ساله بوده , این دخترها کشف و توسط دانشمندان علوم تربیتی مورد توجه وبازآموزی ,آموزش و پرورش قرار گرفته است, که نتایج مثبت چندانی حاصل نشده است . علاقمندان به جریان زندگی و رشد این دو دختر و نتایج زحمات گروه استادان علوم تربیتی درکشور هندرا , ازمنابع معتبر استفاده کنند. البته دو خواهر آلمانی نیز با وضعیت مشابه قابل توجه و مطالعه می باشد .

     بازیهای برنامه ریزی شده و هدفمند به روشهای فردی, تیمی, وجمعی ضمن مسیر مطمئن رسیدن به اهداف مورد نظر آموزش وپرورش کشور میباشد,موجباب تاکید و آموزش نیازمندانه به همکاری و همفکری وهم یاری و تعامل وگفتگو , وصبوری و رعایت حرمت واحترام و نظم و نوبت و عدالت وقانونمندی و...(تاکید برفرهنگ باهم بودن, باهم زیستن, باهم ساختن, باهم فکر کردن و... ) فراهم شود. وشاید ازاین طریق فراگیر نو پا , فرصت کمتری برای من شدن داشته باشد. واز خودبینی و خودخواهی و... همه چیز برای من , همه درخدمت من ( انسانهای خودمحور وخودپسندو خودبین و... که دیگران را ابزار و وسیله ای  برای رفاه و پیشرفت خود میدانند( تحقیر و سوء استفاده از دیگران) پیشگیری شود . 

     در این دوره حساس, آموزش فعالیتهای هنری و ورزشی و نقاشی و شعر و موسیقی (درسطح فراگیران ) بسیار ضروری و تاثیرگذار میباشد. و درکنار این فعالیتهای هدفمند, غفلت از بازیهای هدفدار ریاضی , که براساس مفاهیم جدید ریاضی, (جورج کانتور بنیان گذار نظریه مجموعه ها ومفاهیم کلیدی مرتبط با آن) , بازیهایی که ضمن فعالیتهای جسمی و ذهنی کودک . ذهن او را هدفمند مدیریت میکند ,تا به شیوه کاوشگری فعالانه و آزمایش و احیانا خطا, در مسیر بازی , با مفاهیم بنیادی ریاضی آشنایی صحیح و کامل پیدا کند و ذهن را به تفکر و تعقل و نظم پذیری و قانمونمندی و رعایت حق وحقوق,بکمک ابزار لازمه تفکر وفعالیت و زندگی, هدایت و بصورت عادت در رفتار و گفتار فراگیران به نمایش بگذارد , به معنی , پر اهمیت و تاثیر گذاری مفاهیم ریاضیات پایه در آموزش و پرورش ذهنهای خلاق و مبتکر آنهم در سنین اولیه و حساس ترین زمان شکل گیری تفکر و تعقل محسوب میشود. و همه میدانیم و باور داریم که, بدون ریاضی و توانایی تفکر و تعقل و درست اندیشی ,آنهم دراین زمانه و در این روزگار, نمیشه زندگی موفقی داشت.

      ارزیابی ساده از نحوه تفکر و باورها در مورد تعامل بین افراد, هم اندیشی بین اعضای یک خانواده (پنهان و آشکار), رعایت نظافت فردی و جمعی در خیابانها و پارکها, آنهم با وجود امکانات موجود در آنها, توجه به شیوه رانندگی درخیابان وجاده و حتی پیاده روها و... وهمچنین نحوه پارک کردنها و..., همه بیانگر من بودن , وبی توجهی به قانون و حقوق دیگران , و صددرصدایجاد مزاحمت برای همه و... آنهم نه تنها افراد معمولی, بلکه افراد به ظاهر دارای امکانات بالا و حتی صاحبان امکانات ویژه , ومهمتر اینکه , همه منتقد بی نظمی ها و بی قانونی ها و... نیز میباشد.

هرچه کنی بخود کنی , گر همه نیک وبد کنی

     مفاهیم بنیادی ریاضیات جدید(مجموعه ها وتئوری اعداد )شامل مجموعه , زیرمجموعه , اجتماع , اشتراک, مجموعه تهی و..., ضمن بازی های فردی و تیمی وجمعی, آغازی برای کاربردی کردن و بکاربستن قواعد بازی (مغاهیم بنیادی ریاضی در تفکر و زندگی) توسط فراگیران با آمادگیهای متفاوت ,ذهن آنها را در امر طبقه بندی و سازماندهی افکار و مفاهیم و معلومات در زمینه مهارتها و دروس دیگر , ازجمله زبان و  ادبیات فارسی و الفبای آن (زمینه مهم گفتگو و تعامل با دیگران توام با تفکر و استدلال) فراهم ,و مایه امید و لذت و پی گیری هدفمند آنها در فعالیتهای بعدیشان خواهد شد.

( خلاقیت فراگیران, در مداومت تجربه های مکرر و هدفمند یادگیری و رشد حاصل میشود. )

     وسایل آموزشی (مهره های منطقی تدریس) در این زمینه بسیار ساده و بی خطر, ولی بمرور آموزنده , و انرژی زا و هدایت کننده فراگیران به تفکر و مشکل یابی وهمفکری وپرسشگری و همیاری وحل مشکل در بازی میباشد.البته با آغاز بازی در حد توان کودک انتخاب شود. این وسایل ساده عبارتند از 5 شکل هندسی (دایره ,مربع, مستطیل,مثلث و شش ضلعی = 5 شکل همه دراندازه متناسب) , و هرشکل در دو اندازه (بزرگ و کوچک , که بزرگی و کوچکی درآنها متناسب انتخاب شود.) , ومجموعه اشکال در سه رنگ (زرد و سرخ و آبی). که در مجموع , کل تعداد اشکال ( 5 ضرب در 2 ضرب در 3 میشود 30 عددشکل هندسی , که کودک دیر یا زود , , و درتعامل ذهنی وعملی و همیاری وهمکاری و... با همبازیهای خود کشف خواهد کرد.(یک مجموعه شکلها, با زیرمجموعه های متفاوت, شکل و رنگ و اندازه , با داشتن مشترکات و ... . لطفا به کتاب بازی های هدفدار ریاضی و آموزش ریاضیات قبل از دبستان و دو جلد کتاب آمادگی  مراجعه شود.)

( یادگیری یا نتیجه مستقیم از تجارب حسی و عملی هستند , ویا از تجزیه و ترکیب و تداعی میان آنها حاصل میشوند. ) 

     آشنایی با مهره های تدریس با ویژگی های متفاوت وکشف و درک رابطه ها و شباهت ها , و اختلافات و.. در روزها و هفته ها (طی زمان مورد نیاز نونهالان متفاوت , هم به لحاظ توارث و هم به لحاظ امکانات محیطی) بالاخره طی چند ماه یک امر واقعی خواهد بود. کار و بازی با مهره های منطقی به نوآموز فرصت مناسب وکافی میدهد, تا با مهارتهای لازمه تشخیص : تشابه و تفاوت (در رنگ, شکل , اندازه), و طبقه بندی و.. , ومعادل بودن, ترتیب ( چیدن و ردیف کردن مهره ها بانظم و ترتیب خاص ,و..) , دسته های کوچک و بزرگ و همانقدری , و بالاخره مفهوم عدد و نسبت و مفاهیم چهار عمل جمع و تفریق و ... درک و کسب نماید (البته دردوران قبل از دبستان, بدون نوشتن ریاضیگونه این مفا هیم , و فقط با بازی های هدفمند ذهن کودک کنترل و مدیریت میشود). تا با شوق و ذوق وتلاش وفعالیت و استفاده صحیح از زمان و از تجربه ها, توانمندی های خود را بشناسد. و برای آینده و بازیهای بعدی, و دقت در درست اندیشی و تفکر, , و موفقیت های بعدی بیاندیشد , وحتی برنامه ریزی نماید.

( تداعی و ترکیب تجربه ها و مهارت ها در ذهن های فعال وجستجوگر , زمینه خلاقیت و نوآوری را در پیش رو خواهد داشت) 

       لطفا جهت مطا لعه خلاصه ای از نظریه های دانشمندان در زمینه یادگیری و مراحل رشد ذهنی و شخصیتی کودک ، به :

      ۱- در بخش آخرین نوشته ها , به مبحث هیلگارد و بلوم در مورد یادگیری و رشد, مراجعه فرمایید.

     ۲ –. در بخش آخرین نوشته ها, جهت آشنایی با فرهنگ و تمدن اصیل ایرانی اسلامی,به مبحث تحقیق وتجارب رجوع شود.  

     3 - لطفا جهت پرورش قوای ذهنی ( تعقل و تفکر, درک مساله , و توانایی تجزیه و تحلیل مشکلات در هر زمینه درسی, وحتی تقویت هوش بهر نوآموز , کتاب بازی های هدفدار ریاضی و کتاب آموزش ریاضیات قبل از دبستان و همچنین دو جلد کتاب آموزش ریاضیات قبل از دبستان ( دوره آمادگی , شامل آمادگی 1 و آمادگی 2 ) با دقت مطالعه و از بازی های پیشنهادی آن استفاده نمایید.